Nereden geliyor bu sehrin ismi?

“Gümüshane” ismi çogu kiside söyle hazin bir hikâyeyi akla getirir: Canca Kal’asi komutani, Gümüs Dag’da gümüs bir sarayda oturmus. Bu komutanin bir tek kizi varmis, dünya güzeli imis. Güldükçe güller açilir, agladikça gümüsler saçilirmis. Adi da zaten “Gümüs Kiz” imis. Gümüs kiz her gün gümüs nalinlar giyer, gümüs testisini eline alir, Gümüs Dagdan iner, gümüs tasla, gümüs testisine su doldurur, dönermis. Bu gidis gelislerde, ter biyik bir çobana âsik olmus. Oysa babasi onu, kendi komutanlarindan birine verecekmis. Öyle ya, koca komutan, bir çobana dünya güzeli kizini nasil versin? Eller ne der sonra! Vermemis. Kiz deli-divane daglara vurmus. Babasi ne dediyse, ne ettiyse yola gelmemis, Ona “he” dedirtememis. Ne yapayim, ne edeyim, derken tutmus bir yerde kizina gümüsten bir saray yaptirmis, yüregine tas baglayarak da, dünya güzeli kizini bu saraya hapsetmis. Derler ki bugünkü Musalla Deresi, bu Gümüs Kiz’in gözyaslariymis. Gümüshane adi da oradan kalmis....

Gümüs sehrinde; tarih, masal, hikâye, geçim hep gümüs üzerine kurulmus. Savaslar, kaleler, haddehaneler, darphaneler gümüs için yapilmis. Gümüs para ile alisveris yapilir, gelinler gümüs takilarla süslenirmis. Saçlar gümüs gibi tel tel olur, yine de Gümüshane sevdasi bitmezmis. Yunanistan’da, Anadolu’nun baska yerlerinde bu güzel yerin sevdasi yakalarini birakmazmis... Gümüshane’nin her kösesinin ayri bir hikâyesi var. Mesela Ibrahim Lütfi Pasa’nin, yikilmaya yüz tutmus o güzelim konaginin yaninda, “Tandir” denilen ziyaret yeri... Özellikle kadinlarin cuma günleri ziyaret ettikleri bu yerde, nur yüzlü gelinin masumiyeti, ondan yayilan cennet kokulari aranir...

ESKI GÜMÜSHANE YIKILDI
Bu tarihî sehrin yerini, Süleymaniye Mahallesini gezerken, ister istemez bu hikayeler kafanizin içinde uçusur, tandir ziyaretinde etkilenir, gümüs köskün yerini ararsiniz. Ama bulamazsiniz. Bir zamanlar 60 bin insanin yasadigi zenginlik sehri, bugün bir harabe. Evliya Çelebi’nin “sehrin girisinden itibaren haddehane, darphane ve atölyelerden gelen çekiç-örs sesleri ugultu halinde yayiliyordu” dedigi yerlerden iz yok. Haddehanelerin, atölyelerin, darphanelerin yerleri bile belli degil. Kala kala Kanuni Sultan Süleyman’in yaptirdigi söylenen Süleymaniye Camisi kalmis. Tek basina kalmis, sonradan tamir edildikleri, farkli taslarindan anlasilan birkaç minare; han, hamam, kilise duvarlari ve katledilmis koskoca bir tarih...
Eski Gümüshane’yi (Süleymaniye Mahallesi), evi hâlâ orada bulunan, sehrin en köklü ailesi ve esrafindan olan Avukat Abdulhalim Tarhan Misirlioglu’ndan dinliyoruz. Avukat Misirlioglu eski fotograflari, belgeleri gösteriyor. Avukat Beyin atalari Tarhanogullari, Malazgirt savasindan sonra buralara gelen ilk uçbeyi. Avukat Beyin babasinin amcasi Hayri Bey, Meclis-i Mebusan’da Gümüshane Milletvekili, dedesi Celalettin Bey de Sandik Emini (Defterdar).
Dedesinin dedesi Haci Tahir Efendi, El ezher’de din alimi, türbesi simdi Süleymaniye Mahallesi’nde. Haci Tahir Efendi’nin dedesi, Misir’a Kethüda olarak gitmis, üç nesil sonra dönmüsler; “Misirlioglu” soyadi da buradan geliyor. Avukat Misirlioglu 65 yasinda, “55 yil önce bu sehirde 15-20 konak ve baska bazi tarihî yapilar saglam idi” diyor. Hatta 1950-1957 yillarinda ilkokul olarak kullanilan ve Misirlioglu’nun da ilkokulu okudugu Ibrahim Hafiz Pasa Konagi, dillere destan güzellikte ve sapasaglam imis. Simdi yikinti halinde... Sehir, güya anayolun üzerine getirilmek üzere simdiki yerine tasinmis. Ama asil sebebin; sehrin tasinmasini saglayan zamanin Maliye Bakani Hasan Fehmi Ataç’in, simdiki sehir yerinde bulunan arazilerinin degerlendirilmesi oldugu iddia ediliyor. Rumlar mübadele ile gitmis, Ermeniler gönderilmis. Devlet erkanindan emir gelince kalan müslüman nüfus da tasinmis. Fakir olan vatandas yeni yerde ev yapabilmek için, eski evlerinin ahsaplarini sökmüs, taslarini almis. Koskoca tarihî sehir kisa zamanda tahrip edilmis.

DARPHANENIN AKIBETI!
Avukat Misirlioglu’nun anlattigina göre sehirde 5 kilise, camiler, havralar varmis. Caminin altinda bulunan Suluhan, tamamen kuyumcular çarsisi imis. Trabzon’daki kuyumculugun, Erzincan ile Erzurum’daki bakirciligin temelinde Gümüshane varmis... Darphane, caminin altindaki okul binasi, haddehane de karsi mahallede imis. Darphane’nin kaliplari, makineleri Vilayet Camii’nin çatisinda iken, 93 Harbi’nde top yapimi için Erzurum’a gönderilmis. 1950’li, 60’li yillarda buradan gitmis Rumlar, her yaz kalabalik gruplar halinde gelirmis. 2005 yilinda gelen Vasilyadis ismindeki Rum Doktor, eski bir fotografi gösterir. Resimde onun dedesi, yaninda da Avukat Beyin babasinin amcasi ve baskalari bulunuyor. Eski dostluklar bu vesileyle tazeleniyor, sonradan yeni fotograflar gönderiliyor...
Misirlioglu, Gümüshane’den giden bir Rum’un, Gümüshane ile ilgili 15 kitap yazdigini, bu kitaplarin kendisine gönderilecegini, bunlari tercüme ettirip yayinlama yoluna gidecegini söylüyor...

       YAMAÇLAR EV DOLU
Yeni Gümüshane’nin kuruldugu, ortasinda Harsit Çayinin aktigi vadinin iki tarafi evlerle dolmus. Nisbeten az engebeli yerler doldugu için, sarp kayaliklarin tepesine bile binalar konduruluyor. Bu evlere ulasmak için de dik merdivenler yapilmis. Zaman zaman göze çarpan Gümüshane Konaklari görülmeye deger özellikte... Tekke Beldesi’ne gittigimizde ise, dalindaki elmalarla kar, müthis bir güzellik, zitliklardan olusan bir bütünlük gösteriyordu...

      GÜMÜS ISLEME KURSU
Gümüsü ve eski el sanatlarini yeniden kesfeden Gümüshaneliler; topraklarinin altinda bolca bulunan gümüsü isleyip, eskisi gibi zenginlik kaynagi yapmanin mücadelesini veriyor. Bu maksatla Halk Egitim Merkezi’nde gümüs kursu açilmis. 2005’ten beri faaliyette bulunan bu kursta; Mutlu Demir, gümüs isleme sanatini ögretiyor. Su anda 16 ögrencisi bulunan kursta, ögrencilere 800 saatlik ders sonunda sertifika veriliyor. Telkari, örgü, astar islemeciligi ögretiliyor; taki, yüzük, kemer, bros ve diger gümüs isleri yapiliyor.

Üniversite, sehri canlandirmis

Bu sehirde kiralar yükseliyor, üniversite ögrencilerinin artmasi ile birlikte evlere olan ihtiyaç daha da artmis. Is makineleri Gümüshane’de yeni insaat alanlarini açmak için dag yamacinda habire çalisiyor.
Gümüshane’ye gittigim gün, çeket giyilmeyecek kadar sicak bir hava vardi. Ikinci günde ise kar yagdi, yollar kapandi. Dalindaki elma, cevizler, kar altinda kaldi, dallar kirildi, fasulye ile misir tarlada kaldi. Vatandasin agzini biçak açmiyordu, zarar büyüktü; belli ki bu zamanda kar beklenmiyordu. Buranin iklimi de, cografyasi gibi zordu... Bembeyaz karlara bürünmüs daglar da, hayat sartlarinin kisin ne denli çetin olduguna isaret ediyordu. Çigirtkan Dede Türbesi, her zamanki gibi, vatandasin siginacagi sicak bir mekan olarak görünüyordu...

MAGARALAR VE YAYLALAR
Gümüshane’deki tarihî kalintilar ve kalelerin çoklugu insani sasirtacak boyuttadir. Kalelerin sayisi 40’i bulurken, yüksek kayalarin üzerinde, bir sato gibi görülen Canca Kalesi’nin ihtisami baskadir. Satala antik kenti, tarihî Santa yerlesimi geçmisin debdebesinin izlerini tasimakta. Gümüshane il merkezine 60 kilometre mesafede bulunan Krom Vadisi’nde, Rumlardan kalma tas evler hâlâ orijinalligini korumaktadir. Nanak Köyü ve Bulut Mahallesindeki tas evler, tarihî degirmen görülmeye deger. Merkez ilçeye yaklasik 27 km mesafedeki Sariçiçek Köy Odalari, köyün nüfuzlu ve zengin kisilerinden olan Haci Ömer Aga tarafindan misafir agirlamak için yaptirilmis. Yaklasik 200 yillik tarihe sahip. Yapilar ilk günün tazeligini ve zarafetini tasirken, oda süslemelerinde yer yer kullanilan lale süslemeleri etkileyici güzelliktedir. Bugüne kadar 25 tanesi bulunabilen Gümüshane’nin magaralarinin en önemlisi Karaca Magarasi, Torul ilçesi Cebeli köyü sinirlari içerisinde bulunmaktadir. Magara, sehir merkezine 17 km mesafededir. Karakterli volkaniklerin çevreledigi bol çatlakli masif kalkerler, içerisinde gelisme imkâni bulan ve fosil bir magara olan Karaca Magarasi, âdeta yer alti sarayi durumundadir.
Gümüshane, Karadeniz Bölgesi’nde en çok yaylaya sahip olan illerimizden... Toplam 450 yayla mevcut. Ilin kuzey kesiminde yer alan Kadirga, Zigana, Cami Bogazi, Sultan Murat, Alaca Pazar, Güvende, Kazikbeli, Tas Köprü gibi ünlü yaylalarin 18’inde; bölgesel, ulusal ve uluslararasi anlamda senlikler düzenlenmektedir.